Zzp’ers: investeren in je netwerk leidt tot minder baanonzekerheid

In mei hebben we onze achterban gevraagd om mee te doen aan het onderzoek onder freelancers en zzp’ers in de media en andere onderdelen van de creatieve industrie. Dat onderzoek werd uitgevoerd door onze afstudeerder Bowen Lyu van de Erasmus Universiteit. De resultaten daarvan zijn nu bekend!

Dank aan iedereen voor de medewerking! De respondenten die in aanmerking konden komen voor een kleine vergoeding voor het invullen, worden daar komende week van op de hoogte gesteld. Wat zijn de belangrijkste conclusies?

Onderzoeksvraag

Het afstudeeronderzoek richtte zich op twee vragen:

• Welke factoren vormen de belangrijkste verklaring voor werkonzekerheid (het academisch begrip precarity) onder creatieve freelancers en zzp’ers; en zijn hierbij verschillen tussen de drie grote subsectoren media & entertainment; kunst en cultuur, en; creatief zakelijke dienstverlening?
• Zijn er inkomensverschillen tussen 2019 en 2020, en hoeveel inkomen wordt verwacht in 2021? Deze vraag moet een indicatie geven van de effecten van de coronacrisis.

Wie deden er mee?

In totaal hebben 168 zzp’ers de enquête ingevuld. De vragen rondom het jaarinkomen lieten een wat lagere respons zien (140-150); dat blijft dus toch een heikel punt. Van de respondenten was 62% vrouw, en minder dan 1% wilde geen antwoord geven op de gender-vraag. De leeftijd varieerde tussen 19-73 jaar, met de grootse groep tussen de 25-35 jaar. Ruim 61% had een HBO-achtergrond, en 22% een WO-achtergrond. Dat is flink hoger dan het gemiddelde van de Nederlandse beroepsbevolking met respectievelijk 25% en 16%. De meeste respondenten waren fulltime zelfstandige (65%); de rest had ook additionele werkzaamheden en inkomsten.

De verdeling over de drie subsectoren in het onderzoek was redelijk in lijn met de verdeling in de totale industrie, zoals gemeten in de Monitor Creatieve Industrie: kunst & cultuur (resp. 29,8 % en 37%), media & entertainment (31 % vs. 29%), en creatief zakelijk (39,3% vs. 34%). Een lichte oververtegenwoordiging van de laatste groep dus in het afstudeeronderzoek. Overigens gaven aardig wat respondenten aan dat ze in meerdere subsectoren werkzaam zijn.

Financiële onzekerheid leidt niet tot algemene onzekerheid over het werk

Geen van de achtergrondvariabelen zoals leeftijd, gender of opleiding vormden de oorzaak voor verschillen in gepercipieerde baanonzekerheid. Zelfs het aantal jaren dat je als zelfstandige werkt, heeft daar geen invloed op.

Wel waren er verschillen in subsectoren. In lijn met veel ander onderzoek hebben zelfstandige professionals in kunst en cultuur veelal een lager inkomen, en voelen zij zich ook financieel onzekerder over hun werk. Dat leidt echter niet tot algemene werkonzekerheid. De totale (on)zekerheid werd namelijk gemeten in termen van autonomie (o.a. vrijheid om dag in te delen en eigen tarief vast te stellen) en financiële zekerheid (o.a. tevredenheid over aantal klanten en inkomsten, concurrentie). De meeste ondervraagden zijn redelijk tevreden over de mate van onafhankelijkheid, vrijheid en hun relatie met opdrachtgevers.

Bij zelfstandigen werkzaam in de twee andere sectoren, media & entertainment en creatief zakelijke dienstverlening, is overigens geen significant bewijs aangetroffen dat zij zich heel zeker voelen in hun werk. Zij voelen zich alleen niet zo onzeker als de kunstenaars.

It’s not what you know, but who you know

Vervolgens is gekeken welke loopbaancompetenties invloed hebben op werkonzekerheid. Die zijn uitgesplitst in know-why, know-how en know-who. Uit dit onderzoek blijkt – grappig genoeg – dat de mate waarin je een vak beheerst, geen invloed heeft op hoe zeker je bent over je werk. Wat echter wel uitmaakt is of je in het bezit bent van een groot netwerk aan zakelijke contacten!

Een groot netwerk draagt dus bij aan het hebben van werksucces; het vergroot kansen op nieuwe opdrachten, en je laat zien dat je open staat voor anderen en hun ideeën. En dat geldt dus voor elke zelfstandige, ongeacht staat van dienst!

Corona-effecten op jaarinkomen

Tot slot is gekeken naar eventueel inkomensverlies tijdens de coronacrisis. Ruim 55% van de ondervraagde creatieve zelfstandigen verdiende in 2019 minder dan 23.500 euro, en slechts 15% meer dan 45.500 euro (modaal inkomen in Nederland is op dit moment €36.500 bruto). In het dramatisch coronajaar 2020 liep de minst verdienende groep zelfs op naar 62%; de groep met de hoogste inkomens bleef bijna stabiel met 14,7%. De kwetsbare inkomensgroep werd tijdens de coronacrisis in financieel opzicht dus nog wat kwetsbaarder.

De verwachtingen voor 2021 zijn weer wat positiever; iets minder dan de helft verwacht in de laagste groep terecht te komen, en de hoogste groep van bovenmodaal stijgt naar 19,3%.

Voor de media & entertainmentsector wijkt het beeld niet veel af van de totale cijfers. Vrouwen zitten ongeacht sector wel wat vaker in de lagere inkomstengroep in 2019 (60%), en corona heeft hun inkomenspositie nog wat verder verslechterd (65%). Ook deze groep verwacht echter dat zij er weer wat op vooruitgaan in 2021.

Ook andere zeer recent verschenen onderzoeksresultaten wijzen in dezelfde richting: corona heeft er financieel flink ingehakt bij de zelfstandigen, maar er zijn ook signalen van veerkracht.

CBS-onderzoek: 73% creatieven had minder werk

Een groot onderzoek door CBS/TNO, onder maar liefst 8000 zelfstandig ondernemers, laat zien dat ruim de helft van de zelfstandig ondernemers zonder personeel de vraag naar hun producten en diensten heeft zien afnemen tijdens de coronacrisis. Bij de beroepen waar veel media-zelfstandigen in werkzaam zijn (dienstverlening en creatief), liep de vraag bij maar liefst driekwart terug:

In de techniek en ICT was die teruggang overigens veel lager, dus digitale contentspecialisten zullen waarschijnlijk minder omzet hebben moeten missen. In die groepen zie je – niet zo vreemd natuurlijk – juist ook een toegenomen vraag tijdens corona: 12% van de ict-ers zag de vraag naar hun diensten toenemen. Voor veel creatieve zzp’ers is de vraag daarom nu, of en hoe zij werkzaam blijven in hun professie. Relatief veel creatieven gaven in het CBS-onderzoek aan tijdens de coronacrisis andere, c.q. nieuwe producten aan te bieden, en dat ook te blijven doen. Dat is een mooi teken van flexibiliteit en adaptief vermogen.

Het is daarom ook niet verassend dat de werktevredenheid onder zelfstandigen nog steeds heel hoog is (80% tevreden of zeer tevreden). Ook is het percentage dat liever in loondienst zou gaan werken, niet gestegen ten opzichte van 2019 (11%).

NVJ-onderzoek: flinke daling in inkomen, maar ook wel wat kansen

Hebben corona en de beperkende maatregelen in 2020, impact gehad op het werk en inkomen van freelance journalisten, fotojournalisten, schrijvers en fotografen? Dat was de centrale onderzoeksvraag in de enquête die de NVJ heeft uitgezet onder 380 professionals. Daar komen toch wel sombere resultaten uit. De journalistiek was al geen vetpot, maar na een relatief goed jaar 2019, daalde in 2020 het aantal betaalde uren met 24% en het bruto jaarinkomen met zo’n 13%. En de tarieven staan ook nog onder druk.

Meer dan de helft van deze onderzochte groep zegt daarom amper of niet rond te kunnen komen van enkel journalistiek werk, en is bijvoorbeeld afhankelijk van het inkomen van hun partner. Vijf jaar eerder was dat nog maar 45%; eigenlijk ook al alarmerend hoog.  Maar ook hier heeft elk nadeel toch ook een voordeel(tje): 44% van de respondenten vond dat corona ook positieve kansen bood:

Uiteraard is daarbij de vraag of journalisten niet teveel werk oppakken buiten de mediasector, waardoor hun onafhankelijkheid in het geding zou kunnen komen. Echt positief is het feit dat een derde van deze groep zich meer verdiept in het aanbieden van digitale content. Daar liggen toch echt de meeste kansen.

Monitor Creatieve Industrie

In onze Monitor Creatieve Industrie die eind dit jaar weer verschijnt, kijken we naar de totale werkgelegenheid en omzet van de hele mediasector. We vergelijken de arbeidsmarkt van 2020 met die van twee jaar daarvoor. Daarmee krijgen we voor de gehele industrie, van zelfstandigen tot grote organisaties, een beeld wat corona met de sector heeft gedaan.

Tijdens de Dutch Media Week begin oktober zullen de eerste resultaten bekend worden gemaakt. Wil je hierbij aanwezig zijn? Stuur dan een mail naar: talent@mediaperspectives.nl.