De strijd om data en vertrouwen: hoe media de macht van Big Tech terugwinnen

Nieuwe technologieën zoals AI en immersive media bieden de mediasector enorme kansen, maar brengen ook serieuze uitdagingen met zich mee. Belangrijke vraagstukken zijn de betrouwbaarheid van nieuws, de veiligheid en privacy van gebruikers, en de toenemende dominantie van grote techbedrijven. Tijdens de ‘Business Day: Building a Trusted Media Landscape’ op 2 oktober staan deze thema’s centraal. Inspirerende keynotes, paneldiscussies en praktijkvoorbeelden gaan in op de vraag hoe de mediasector een duurzame toekomst kan creëren.

De groeiende macht van grote techbedrijven zoals Google, Facebook en Amazon is al jaren een punt van zorg voor de mediasector. Deze bedrijven bepalen niet alleen de regels van het internet, maar sturen ook de content en domineren de digitale reclamemarkt. Volgens de Duitse wetenschapper Martin Andree zullen techgiganten binnen vijf jaar traditionele mediabedrijven hebben verdrongen, een voorspelling die de urgentie van het probleem benadrukt. Al in 2021 vroeg de Nederlandse mediasector het kabinet om maatregelen te nemen tegen deze dominantie.

Machtsconcentratie

De Ierse techexpert Maria Farrell houdt een keynote over de gevolgen van deze machtsconcentratie. Volgens Farrell is het internet veranderd van een diverse en dynamische omgeving naar een monocultuur waarin enkele grote spelers de dienst uitmaken. Ze schetst hoe dit niet alleen economische, maar ook maatschappelijke gevolgen heeft: winstgedreven algoritmes ondermijnen in toenemende mate publieke waarden en autonomie. Farrell roept op op tot een fundamentele herziening van de digitale infrastructuur, waarbij de nadruk moet liggen op diversiteit en publieke waarden. “Het internet moet terug in handen komen van de gebruikers,” stelt zij.

Een van de meest urgente uitdagingen die aan bod komen, is de manier waarop data wordt gebruikt als spil in het verdienmodel van techgiganten. Gebruikers hebben nauwelijks controle over hun eigen data, en deze gegevens worden vaak zonder hun medeweten verhandeld. De Nederlandse Datakluis, een initiatief van de vijf grote Nederlandse mediabedrijven, wil hier verandering in brengen. De Datakluis stelt burgers in staat hun eigen data te beheren en zelf te bepalen met wie en onder welke voorwaarden hun informatie wordt gedeeld.

Controle over persoonlijke informatie

Arno Otto, co-founder van de Nederlandse Datakluis, komt op de Business Day uitleggen hoe de Datakluis werkt en wat het doel ervan is. Het idee is simpel: gebruikers krijgen een veilige opslagruimte voor hun data, waarbij zij zelf de sleutels in handen hebben. Dit model biedt een alternatief voor de huidige werkwijze van techbedrijven en geeft gebruikers weer controle over hun persoonlijke informatie. Ian Forrester van BBC R&Dkomt vertellen over hun poging tot het opzetten van een nieuwe data-infrastructuur voor de Britse publieke omroep. Bij de bouw liep de BBC tegen veel uitdagingen aan, variërend van businessmodel tot copyright issues, waardoor het project voorlopig on hold staat. Ian deelt de belangrijkste learings. Danny Lämmerhirt en Pourya Omidi van Waag Futurelab adresseren hoe bedrijven op applicatieniveau de issues van data eigenaarschap kunnen managen.

Een ander groot thema op de Business Day is de manipulatie van informatie door online platformen. Bedrijven als YouTube, Facebook en Instagram hebben aanzienlijke invloed op de informatie die we ontvangen en hoe we de wereld zien. Dat effect wordt versterkt door AI en de grote hoeveelheden gebruikersdata waarover de platformen beschikken. Ze sturen bewust de informatie die gebruikers te zien krijgen, vaak met een commercieel doel.

Manipulatie en desinformatie

Julia Janssen en Gwenda Nielen laten tijdens een sessie over manipulatie en desinformatie zien welke gevaren dit met zich meebrengt. Volgens kunstenaar Janssen bepalen onzichtbare algoritmes achter platforms als Facebook en YouTube welke berichten viral gaan, wat vaak gebeurt zonder dat gebruikers dit beseffen. Nielen, directeur van Tilt, zegt dat de strijd tegen desinformatie niet alleen een technologische uitdaging is, maar ook een maatschappelijke. Ze geeft voorbeelden van initiatieven waarin media en technologiebedrijven samenwerken om desinformatie sneller te herkennen en tegen te gaan.

Vertrouwen in de journalistiek is het onderwerp van het laatste deel van de tweede Business Day. Dat vertrouwen is de afgelopen jaren gedaald, vooral onder jongeren. Uit onderzoek van het Commissariaat voor de Media blijkt dat jongeren steeds sceptischer zijn over traditionele nieuwsbronnen. In hun zoektocht naar informatie geven ze de voorkeur aan sociale media boven kranten en televisie, wat deels komt door de toegankelijkheid en snelheid van deze platformen. Echter, deze verschuiving heeft ook geleid tot een verhoogde blootstelling aan desinformatie, wat het vertrouwen verder ondermijnt.

Vertrouwen in nieuws

Volgens het Digital News Report 2023 vertrouwt maar 40% van de Nederlandse jongeren tussen de 18 en 24 jaar op het nieuws dat ze consumeren via traditionele kanalen. Dit percentage ligt aanzienlijk lager dan bij oudere leeftijdsgroepen. Jongeren geven aan nieuws steeds vaker te krijgen via influencers en sociale mediaplatforms, waarbij zij kritischer staan tegenover de objectiviteit van traditionele media.

Onder leiding van onderzoeker Edmund Lauf van het Commissariaat voor de Media en emeritus hoogleraar Irene Costera Meijer is er een discussie over de daling in vertrouwen en wat dit betekent voor de toekomst van nieuws. Terwijl jongeren steeds meer nieuws consumeren via sociale media, stellen ze traditionele nieuwsbronnen steeds vaker ter discussie. Dit biedt zowel een uitdaging als een kans voor de journalistiek om zich aan te passen aan de veranderende mediaconsumptiepatronen. Tijdens een paneldiscussie delen de sprekers best practices die aantonen hoe mediabedrijven jongeren beter kunnen bereiken zonder in te boeten aan journalistieke kwaliteit.

Bouwen aan vertrouwen

Herstellen en behouden van vertrouwen in de journalistiek is geen simpele zaak. Daarover gaat het in het panel “Bouwen aan Vertrouwen”. Meer transparantie over de journalistieke werkwijze, actieve betrokkenheidvan het publiek en een open dialoog met nieuwsconsumenten vormen wellicht een bijdrage aan de oplossing van het probleem. Zo’n aanpak kan helpen om een nieuwe generatie nieuwsgebruikers op te bouwen die niet alleen consumeert, maar ook actief deelneemt aan het nieuwslandschap.

De ‘Business Day: Building a Trusted Media Landscape’ maakt wel duidelijk dat de toekomst van de mediasector afhangt van de keuzes die nu gemaakt worden. Het is aan mediaprofessionals, beleidsmakers, onderzoekers en technologiebedrijven om samen te werken aan een media-ecosysteem dat betrouwbaar, veilig en inclusief is. Innovatie mag niet ten koste gaan van publieke waarden; integendeel, het moet die juist versterken.

De uitdaging ligt in het vinden van een balans tussen technologische vooruitgang, nieuwe verdienmodellen en maatschappelijke verantwoordelijkheid. De media-industrie heeft nu de unieke kans om voorop te lopen in de transformatie naar een meer betrokken en transparant medialandschap.