Column: Ethiek hectiek

Het einde van het jaar nadert en dus dwalen als vanzelf mijn gedachten naar het afgelopen jaar. Even de rust en de tijd nemen om alles te overdenken zit er nauwelijks in, in deze gezellige en hectische decembermaand.

Maar als ik toch een kleine pauze neem; dan zie ik dat het dit jaar niet alleen om het toepassen van artificial intelligence ging, maar juist ook steeds meer over de ethische aspecten ervan.

In het voorjaar kwam de High-Level expert group van de Europese Commissie met haar rapport en ethische richtlijnen voor Trustworthy AI. Maar dat zij niet de enigen zijn blijkt wel uit de enorme lijst aan wereldwijde ethische richtlijnen die Nature in september publiceerde. En dat die lijst niet volledig is, is een zekerheid. Vanuit de Nederlandse gemeenten werk ik bijvoorbeeld mee aan een project ‘’Eerlijke algoritmen’’ en bij Media Perspectives faciliteer ik de discussie rondom het opstellen van ethische richtlijnen voor AI in de mediasector.

Uit veel discussies komt naar voren dat men bij de eerste projecten vol enthousiasme van start is gegaan en zich tijdig realiseert dat de wettelijke kaders getoetst moeten worden en dat de AVG bij de meesten bekend is. Echter rustig de tijd nemen voor vragen als: willen we dit project eigenlijk wel realiseren? Voldoet het aan onze eigen waarden en normen als mens en organisatie? En wat zouden de lange termijn gevolgen kunnen zijn? Dat zit er meestal niet in.

Niet omdat we dat niet zouden willen, maar vaak gewoonweg omdat we er niet aan denken ze te stellen. Vaak zijn we nog onbewust onbekwaam. Soms worden we heel even hard wakker geschud als we een boete krijgen (zie recente voorbeeld van Google’s YouTube ) of er burgers een rechtszaak beginnen of een Wob-verzoek indienen. Maar al snel gaan we weer door met waar we mee bezig waren.

Maar wat is ethiek nu eigenlijk en waarom zouden we het belangrijk moeten vinden? Ethiek is het nadenken over goed handelen. Daarbij staat de vraag centraal wat goed is om te doen in concrete situaties.
Recent kreeg ik een mini-college van Miriam Rasch (Hogeschool van Amsterdam) en zij gaf aan dat ethiek iets is waar je over discussieert. Je reflecteert daarbij op gedrag en keuzes, waarbij je waarden en normen helder maakt en bediscussieert. En pas als een laatste stap stel je regels op, welke een vorm van gestolde ethiek voorstellen. Het gaat om het bespreken van dilemma’s waar op het eerste gezicht geen eenduidig en juist antwoord op is. En omdat het over dilemma’s gaat, is het altijd tragisch: iemand trekt tenslotte aan het kortste eind.

Het feit dat er nu al veel ethische richtlijnen zijn en er aan nog veel meer gewerkt wordt, lijkt dan ook een beetje de omgekeerde wereld. Laten we in deze vierde industriële revolutie, waarbij de ene nieuwe technologische ontwikkeling de ander in rap tempo opvolgt, nu eerst maar eens de rust en de tijd nemen om te kijken hoe we dit ethische gesprek in de maatschappij en in organisaties van de grond krijgen. En laten we ons daarna pas storten op het vastleggen ervan in regels. Want dat gesprek voeren is al lastig genoeg.

Wellicht kunnen we hiermee starten tijdens het kerstdiner of kunnen we dan niet meer de lieve vrede bewaren aan tafel?

Door: Muriël Serrurier Schepper, projectmanager AI fieldlabs bij Media Perspectives