Stimuleringsfonds voor de Journalistiek biedt toekomstscenario’s

Waar gaat het naartoe met de journalistiek in Nederland en hoe kan ik daar als professional of als mediabedrijf op inspelen? Het Stimuleringsfonds voor de journalistiek werd veertig jaar geleden opgericht als Bedrijfsfonds voor de Pers om kranten financieel te ondersteunen. Anno nu draagt het fonds bij aan kwaliteit, diversiteit en onafhankelijkheid van de journalistiek door journalistieke vernieuwing te ondersteunen. Bijvoorbeeld door de sector te helpen bij het vinden van antwoorden op de forse uitdagingen waarmee deze wordt geconfronteerd. Tijdens de MPJC expertsessie in Villa Heideheuvel op 18 juni presenteert directeur René van Zanten met gepaste trots de kersverse toekomstscenario’s voor de journalistiek 2025.

Hoe bepaal je beleid? Wat te verwachten? De toekomst is niet exact te voorspellen. Zeker niet in de media-industrie. Het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek heeft daarom vier plausibele scenario’s voor 2025 laten uitwerken en geeft twee niet mis te verstane waarschuwingen. De eerste is dat mediabedrijven en opleidingen die menen reactief op ontwikkelingen te kunnen reageren, in de geschetste scenario’s van 2025 niet meer bestaan. De tweede is dat in drie van de vier scenario’s de publieke functie van de journalistiek in 2025 – zonder de juiste proactieve inzet – teloor zal gaan. De vraag is of er dan binnen de nieuwe informatieorde van gratis nieuwssites, bloggers, sociale media en community-websites voldoende mogelijkheden zijn om brede lagen in de samenleving van betrouwbare en volledige feitelijke en relevante informatie te voorzien, zodat de belangrijkste waarden in onze democratische samenleving overeind blijven.

De vier scenario’s zijn gebaseerd op verschillende trends, die gesignaleerd zijn tijdens tien interactieve bijeenkomsten met 150 deelnemers uit de sector en daarbuiten. Samen inventariseerden ze de ontwikkelingen en signaleerden ze trends. Sommige trends werden als ‘zeker’ bestempeld en waren dus van invloed op elk scenario. Bij andere thema’s was er onzekerheid over de invloed. In hoeverre zouden mensen nog vertrouwen op maatschappelijke instituties als overheid en kerk? Of vertrouwen we alleen nog maar op onszelf? En blijven we de voorthollende technologie adopteren of bereiken we ergens een verzadigingspunt? Op basis van deze trends zijn de vier scenario’s geformuleerd. Toekomstverkenningen die de basis kunnen vormen voor strategiebepaling of een gefundeerd gesprek over kansen, bedreigingen, opties en risico’s voor de Nederlandse journalistiek. Hiervoor zijn ook gratis toolkits ontwikkeld voor media-organisaties, opleidingen en freelancers. Bekijk hier de scenario’s, vormgegeven als interactieve longreads.

Wat vinden de aanwezigen van de scenario’s? In de zaal reageren mensen uit de omroepwereld en van uitgeverijen. De hoop is dat scenario 4 bewaarheid wordt, het enige scenario met een herwaardering van traditionele media. Een uitgever reageert pessimistisch: hij ziet zichzelf actief in alle scenario’s en ervaart ze allemaal als overlevingsscenario. Van Zanten benadrukt dat de scenario’s geen reddingsplannen zijn. “Het zijn schetsen van hoe de toekomst eruit zou kunnen zien. Als mediaorganisatie kun je ze gebruiken om een brede toekomstverkenning te maken. Waar sta ik? Waar zou ik willen staan als een bepaald scenario waarheid zou worden en wat zou ik daarvoor nodig hebben.”

Van Zanten: “De scenario’s zijn ook een wakeup call. Welk scenario het ook gaat worden: bij ongewijzigd beleid loopt het niet goed af met omroepen en kranten. Oude instituties verdwijnen en er komt iets nieuws.” Uit de zaal komt een reactie van een online uitgever. Het valt hem op dat omroepen en kranten vaak redeneren vanuit het bestaande. “Er wordt voortdurend gesproken over dat er iets wordt afgenomen en dat kijkers en lezers weglopen. Ik zou zeggen: zoek ze op in plaats van ze naar de televisie te trekken. De uitdaging is: waar liggen de mogelijkheden? Wat kunnen we als mediabedrijf nog toevoegen?”

Gaan de toekomstscenario’s de mediabedrijven helpen? Uit de zaal komen enthousiaste reacties. Een uitgever stelt dat hij al heel wat goeroes en voorspellingen had gehoord. “We zouden nu allemaal met Google Glass door de straten lopen. Het is niet gebeurd. Scenario’s zijn schetsen. Ze geven zicht op kansen en zorgen ervoor dat je opener naar de toekomst kijkt. Het is een inspiratiebron.” Een ander uitgever denkt dat de scenario’s zeker behulpzaam zijn. Al benadrukt hij dat de toekomst van de journalistiek iets anders is als de toekomst van een bedrijf. “We zitten ook nog met een verdienmodel en dat is iets anders dan een publiek bereiken.” Van Zanten geeft tot slot aan dat de scenario’s naar de Tweede Kamer zijn gestuurd en hoopt dat ze de kamer inspireren tot een debat. Hij nodigt alle partijen in de media-industrie van harte uit om de scenario’s en de bijbehorende toolkit te gebruiken. Alles is te vinden op http://www.journalistiek2025.nl