Op zoek naar verhalen in de data met Henk van Ess

Op zoek naar verhalen in de data met Henk van Ess

Stel, je hebt een uur om een stuk te schrijven over een jihadist waar net de identiteit van bekend is gemaakt. Waar ga je beginnen? In de krochten van het internet is veel te vinden, maar dan moet je wel weten welke tools te gebruiken en de juiste keuzes maken. Henk van Ess wijst je de weg.

Datajournalist Henk van Ess sprak woensdag 17 mei de deelnemers van de Media Future Week toe. In zijn speech laat hij aan de hand van de case Jihadi John zien hoe een uurtje ‘fact checking the web’ in zijn werk gaat. Een route waarbij hij vol gas in doodlopende straten rijdt, maar iedere keer weer iets onder een steen vindt waar je mee verder kunt.

Het is februari 2015 en net is de identiteit van de IS beul Jihadi John bekend gemaakt. Media buitelen over elkaar heen om met een nieuw verhaal te komen. Stel je bent journalist en je hebt precies één uur de tijd om met nieuwe informatie te komen. Waar ga je beginnen? Wat wil je weten? En wat is daarvoor de juiste ingang?

Als startpunt voor zijn zoektocht nam Henk de familie van Jihadi John. Niet vrienden of buren, omdat die niet altijd traceerbaar, betrouwbaar en benaderbaar zijn. Familie is een snel startpunt en goed te traceren. Een ander goed startpunt is het adres, dat Henk heel gemakkelijk vond via het Engelse telefoonboek. Met een adres waren vervolgens de andere bewoners (met dezelfde achternaam als Jihadi John) op dit adres te vinden.

Locaties onderzoeken

Met instantstreetview.com kun je heel snel en gemakkelijk een locatie, in dit geval het adres van Jihadi John, checken. Het werkt beter dan streetview omdat je gemakkelijker op de goede plek komt en altijd wat laat zien. De beelden kunnen je verwachtingen bevestigen of weerleggen, of juist nieuwe informatie geven. Bij instantstreetview maar ook Google Streetview kun je overigens ook altijd achterhalen hoe oud het beeld is en zelfs terug in de tijd gaan. Kan handig zijn om het verleden van bepaalde gebouwen te achterhalen.

Maar staar je niet blind op Google Streetview. Een andere goede tool is Terra Server, waarmee je je eigen Google Streetview maakt op basis van satellietbeelden. Bing.com/maps is handig om een gebied op buurtniveau te onderzoeken. Yandex.com/maps biedt daarentegen weer goede beelden op wijkniveau. Een andere tool die Henk in het verleden vaak gebruikte is Geofeedia – waarmee je social media postings op een kaart kunt zien (welke posting waar is gepost). Helaas is deze tool nu niet meer beschikbaar, alternatieven zijn Echosec.net en Ban.jo.

Google zoektermen

Met gebruik van Echosec vond Henk een video vanaf het adres van Jihadi John. Een video van een stoel. Een eerste scan van de video’s en het account levert niet direct bruikbare informatie op. Maar met gebruik van uitgebreide google zoektermen valt er toch meer informatie uit te halen dan je verwacht. In dit geval zoeken we naar de link met erachter ‘-site:youtube’. Hierdoor zoekt Google naar waar de link is gebruikt, behalve op YouTube. Mensen delen bijvoorbeeld ook vaak op andere social media dat ze iets hebben gepost op YouTube. Op die manier kwam Henk erachter dat de video is gemaakt door het zusje van Jihadi John en dat het een schoolopdracht was voor haar filmopleiding. Een opdracht waarin ze het interieur van hun huis filmt – smeuïg verhaal nu je weet wie haar broer is!

Verdwenen Facebook gebruikers en 4 uur film doorzoeken in 10 minuten

Een ander pad om te volgen is Facebook. Mensen kunnen hun naam veranderen op Facebook waardoor ze niet meer te vinden zijn. Een doodlopende straat zo lijkt het. Maar er is een omleiding: als je het e-mailadres van iemand weet, kom je vaak ook op zijn Facebook profiel terecht. Of via de tool archive.is, waar je oude pagina’s en profielen kunt vinden. Op die manier vond Henk een profiel van de broer van Jihadi John. Een blik op zijn vrienden en hun profielfoto’s leert ons dat het niet om een gewone jongen gaat, maar dat hij de radicale kant op gaat. Foto’s van mannen met ISIS vlaggen, geweren en een handgebaar dat staat voor een radicale groep. Van deze radicale groep vond Henk een YouTube kanaal met maar liefst 4 uur film.

Daar komt hij bij het volgende dilemma: hoe neem je 4 uur film door als je nog maar 10 minuten over hebt? Met het programma Soundbites wordt de video doorzoekbaar gemaakt en al gauw duikt de achternaam van Jihadi John op. Het is een interview waarbij gesproken wordt over de rol van hem en zijn broer.

Een uur vol gas de wegen van het internet verkennen biedt in dit geval een mooie headline op. Jihadi John: fears Mohammed Emwazi’s brother may have been radicalised – kopt de Telegraph. De sleutel tot deze succesvolle rit? Werken met onzekerheid en toevalligheden die je onderweg tegenkomt. Follow the data!

De Media Future Week is georganiseerd door iMMovator en Hilversum Media Campus. De sprekers van MFW worden mogelijk gemaakt dankzij het Stadsfonds Hilversum.